ΟΙ ΠΑΤΑΤΕΣ ΤΟΥ …ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ!

Ιστορικές αλήθειες και φαντασιακοί μύθοι!

Πρόσφατα, σε κοινό τραπέζι με Σιφνιούς φίλους, άκουσα πάλι τη γνωστή ιστορία για το «κόλπο» που σκαρφίστηκε ο Καποδίστριας, προκειμένου να πείσει τους Έλληνες να πάρουν τις πατάτες που είχε εισάγει στην Ελλάδα, και οι οποίες σάπιζαν στις αποθήκες γιατί οι Έλληνες τις …φοβόντουσαν. Εκείνο που δεν «γνώριζα» ήταν ότι το «κόλπο» (που ήταν να βάλει οπλισμένους σκοπούς να φυλάνε το φορτίο), δεν ήταν ιδέα του Καποδίστρια αλλά «ακόμα μία εύστοχα επινοημένη παρέμβαση» του Νικόλαου Χρυσόγελου!

Μου είπαν μάλιστα ότι υπάρχει και σχετικό βίντεο στο Youtube, με την αφήγηση της ιστορίας. Έψαξα και το βρήκα. Εκεί, (https://youtu.be/Ca4n_PPBvbo - από το 50:45 και μετά) - σε δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με άλλους επιστήμονες και δημοσιογράφους διηγείται το περιστατικό γνωστός Σιφνιός αρθρογράφος.

Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός και σκέφτηκα να ψάξω λίγο τις πηγές, μήπως και εντοπίσω την πηγή της «χαριτωμένης» αυτής πληροφορίας.

Κατ’ αρχήν να σημειώσουμε ότι είναι εξαιρετικά διαδεδομένη η άποψη ότι το «γεγονός» αυτό (οπλισμένοι φρουροί που κάνουν τα στραβά μάτια για να «κλέψει» ο κόσμος το φυλλασσόμενο προϊόν) είναι αστικός μύθος, και σαν ιστορία είναι διαδεδομένο και σε αρκετές άλλες χώρες της Ευρώπης.

Στην Ελλάδα όμως υπάρχει γραπτή πηγή αναφοράς του περιστατικού! (σκοπίμως δεν γράφω «ιστορική πηγή»). Το 1912 στην Αθήνα, στο περιοδικό «ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΘΕΜΙΣ», ο νομικός Κ.Τριανταφυλλόπουλος περιγράφει το περιστατικό αυτό για ένα φορτίο πατάτες που είχε ξεφορτωθεί στο λιμάνι της Αίγινας. Δυστυχώς, στην αναλυτικότατη περιγραφή του δεν λέει τίποτα για τον Ν. Χρυσόγελο.

Η ίδια ιστορία υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο για την 4η τάξη του Δημοτικού, το 1934 (Βασ. Φάβης, "Αναγνωστικόν", Αθήνα, 1934, σελ. 149-154)

Σκέφτηκα λοιπόν να απευθυνθώ στον ίδιο τον Καποδίστρια! Ευτυχώς – και δόξα τω Θεώ – υπάρχουν τα κείμενα του Κυβερνήτη (κυρίως επιστολές), όπου πολλές φορές μιλάει για τ’ αγαπημένα του «γαιώμηλα» και ευτυχώς – και δόξα τω Θεώ – είναι ψηφιοποιημένα!

Μέσα στις επιστολές φαίνονται οι σκέψεις, αλλά και οι ενέργειες του Καποδίστρια για την καλλιέργεια της πατάτας στην Ελλάδα.

Όλες οι επιστολές που αναφέρουμε παρακάτω βρίσκονται (στη Γαλλική γλώσσα) στον Η΄ τόμο του έργου «Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια», [Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών], σειρά Ιστορικά Κείμενα, Κέρκυρα 1987, σελ. 25-40. Από εκεί και τα αποσπάσματα των περιλήψεων στην ελληνική γλώσσα.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 1. Προς PICTET – CAZENOVE (ΓΕΝΕΥΗ), 11 Νοεμβρίου 1827

«Ο Καποδίστριας αναρωτιέται για τη δυνατότητα εισαγωγής της καλλιέργειας της πατάτας στην Ελλάδα, προκειμένου, ανάμεσα σε άλλα, να λυθεί και το ζήτημα του επισιτισμού των προσφύγων. Ζητά επίσης από τον Pictet να του πει τη γνώμη του και στην περίπτωση κατά την οποία συμφωνεί, να του στείλει το κατάλληλο βιβλίο για την ενημέρωσή του και τον κατάλληλο άνθρωπο για την εποπτεία του εγχειρήματος».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 3, προς ΒΙΑΡΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ (ΚΕΡΚΥΡΑ), 24 Ιανουαρίου 1828.

«Στο υστερόγραφο ζητάει από τον αδελφό του να του στείλει μιάν ικανή ποσότητα πατάτας, που θα μπορούσε να σπαρεί στην Ελλάδα».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 4, προς ΕΫΝΑΡΔΟ (ΓΕΝΕΥΗ), 28 Ιανουαρίου 1828

«Επανέρχεται στο θέμα της πατάτας». Πληροφορεί τον Εϋνάρδο ότι «ήδη 300-400 οικογένειες καταγίνονται με την καλλιέργειά της στην Αίγινα, ενώ ένας Ιρλανδός, ο Stevenson, διευθύνει τις εργασίες. Σχεδιάζει την επέκταση της καλλιέργειας στην Πελοπόννησο και στα νησιά, περιμένοντας φορτίο πατάτας από το Λίβερπουλ».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 5, προς ΒΑΛΙΑΝΟ (ΑΙΓΙΝΑ), 13 Φεβρουαρίου 1828.

«Ο Καποδίστριας παροτρύνει το Βαλιάνο να συνεχίσει τις εργασίες διάνοιξης οδού και προετοιμασίας των αγρών για τη σπορά της πατάτας, κατά την απουσία του. Αναφέρεται στο σιτισμό του πληθυσμού».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 6, προς ΕΫΝΑΡΔΟ (ΓΕΝΕΥΗ), 4 Μαρτίου 1828

«Δίνει στη συνέχεια πληροφορίες για την καλλιέργεια της πατάτας, που γίνεται υπό την επίβλεψη του Stevenson και με την οποία ελπίζει να διαθρέψει 12.000 άτομα. Επειδή δε το φορτίο της πατάτας δεν είχε φθάσει από το Liverpool αναγκάστηκε να αγοράσει, για τη σπορά, πατάτες από τη Σύρο».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 8, προς ΕΫΝΑΡΔΟ (ΓΕΝΕΥΗ), 14 Απριλίου 1828.

«Στην αρχή της επιστολής του ο Καποδίστριας ασχολείται με την καλλιέργεια της πατάτας στον Πόρο κάτω από την καθοδήγηση του Stevenson, πληροφορεί δε τον Εϋνάρδο πως το φορτίο που έχει σταλεί από το Λίβερπουλ, θα διατεθεί για τη διατροφή των κατοίκων της Μεσσηνίας. ... Ζητάει ακολούθως την μεσολάβηση του Εϋνάρδου στον Fazy για να σταλούν στην Ελλάδα τσαπιά, που είναι απαραίτητα για την καλλιέργεια της πατάτας».

ΕΠΙΣΤΟΛΗ 10, προς TON ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΝΑΥΠΛΙΟ), 27 Φεβρουαρίου 1829

«Ο Καποδίστριας δίνει πληροφορίες γύρω από την περιοδεία του Κρατερού στις Επαρχίες της Πελοποννήσου, με σκοπό τη διάδοση της καλλιέργειας της πατάτας. Αναζητά τρόπους για την επέκταση της καλλιέργειας της και στο τέλος προτείνει τη βράβευση των χωρικών εκείνων που θα σπείρουν περισσότερες από 200 οκάδες. Παράλληλα δίνει οδηγίες για την αποστολή εγκυκλίων στις επαρχίες, με βάση τις οποίες οι Έκτακτοι Διοικητές και οι Προσωρινοί Επίτροποι θα επαναλάβουν τις οδηγίες του Κρατερού στους χωρικούς. Τέλος, ειδοποιεί τους αρμόδιους να προμηθευτούν, σε όποιες περιπτώσεις χρειάζεται, πατάτες ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σποράς».

Όπως είναι φανερό από τις πληροφορίες που μας δίνει ο ίδιος ο Κυβερνήτης, η καλλιέργεια της πατάτας στην (ελεύθερη) Ελλάδα ξεκίνησε με πειραματικές σπορές στην Αίγινα και τον Πόρο από το 1828. Ο σπόρος που χρησιμοποιήθηκε προερχόταν από την Κέρκυρα και τη Σύρο. Γίνεται επίσης γνωστό ότι το 1829 είχε επεκταθεί και στην Πελοπόννησο.

Πουθενά δεν αναφέρεται από τον Κυβερνήτη πληροφορία για «φορτία που έμειναν ανεκμετάλλευτα και σάπισαν», ή για "ένοπλη φρουρά" στις πατάτες. Επίσης στα κείμενά του ο Καποδίστριας μιλάει μόνο για ένα φορτίο από το εξωτερικό (Λίβερπουλ), το οποίο μάλιστα αργεί χαρακτηριστικά να έρθει και στο τέλος δεν διατίθεται για σπορά, αλλά για τον επισιτισμό των κατοίκων της Μεσσηνίας.

Τέλος, όπως έχετε ήδη διαπιστώσει, δεν υπάρχει καμία αναφορά στο όνομα του Ν. Χρυσόγελου, τουλάχιστον στις πηγές που αναφέρουμε εδώ αλλά και άλλες. Αν ο αφηγητής της ιστορίας έχει κάποια ιστορική πηγή για την πληροφορία αυτή, εκτιμούμε ότι θα πρέπει να την παρουσιάσει.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ. Επίσης θα πρέπει εδώ να διορθώσουμε το προφανές λάθος της αφήγησης, που ελπίζουμε να οφείλεται στη βιασύνη του προφορικού λόγου (αν και δεν είμαστε βέβαιοι, γιατί στο βίντεο φαίνεται καθαρά ότι ο αφηγητής διαβάζει την συγκεκριμένη "πληροφορία" από τις σημειώσεις του).

Εκεί λοιπόν ακούμε ακριβώς το εξής: "Το πρώτο φορτίο (σ.σ. πατάτας) στην Ελλάδα το έφερε ο Καποδίστριας από τη Γαλλία με ναυλωμένο πλοίο του πολεμικού ναυτικού της Γαλλίας, το οποίο πλήρωσε ο ίδιος, στα τέλη του 1833".

Όπως έχουμε ήδη πει, ούτε η πληροφορία για το γαλλικό πλοίο είναι σωστή, αλλά και είναι προφανώς αδύνατο να "έφερε" (και να πλήρωσε!) το πρώτο φορτίο στα 1833, αφού ο κυβερνήτης είχε δολοφονηθεί από το 1831!

Α.Μ.Γ.